Menopauze begrijpen: Wat gebeurt er tijdens de menopauze?
De menopauze markeert het einde van de vruchtbare jaren. Je eierstokken stoppen met het produceren van eicellen, en de aanmaak van de hormonen oestrogeen en progesteron vermindert. Dit proces verloopt niet bij iedere vrouw hetzelfde. Onderzoek toont vier veelvoorkomende patronen in de afname van oestrogeen.
- Een geleidelijke afname.
- Eerst een stijging, gevolgd door een trage afname.
- Vrijwel geen verandering in de oestrogeenspiegel.
- Een stijging gevolgd door een snelle, sterke daling.
Elk patroon heeft zijn eigen invloed op de manier waarop het lichaam reageert, wat verklaart waarom overgangsklachten van vrouw tot vrouw verschillen.
In de vroege overgang probeert het lichaam nog zoveel mogelijk eicellen te laten rijpen, wat hormonale schommelingen veroorzaakt. Dit leidt vaak tot kortere en onregelmatige cycli, pijnlijke ovulaties en heviger, pijnlijke en langdurige menstruaties die soms ook gepaard gaan met flinke stolsels.
Daarnaast verschilt de overgang enorm van vrouw tot vrouw. Dit maakt het lastig om je eigen proces te vergelijken met dat van anderen. De jaren voorafgaand van de menopauze, meestal rond je 45e of 46e, begint de vroege overgang. In deze fase probeert je lichaam de laatste voorraad follikels, waarin de eicellen zich bevinden, te benutten. Zie het als een citroen die wordt uitgeknepen: je lichaam probeert nog zoveel mogelijk follikels te laten rijpen, zelfs als ze minder gevoelig zijn. Dit resulteert in hormonale aanpassingen en een poging om de vruchtbaarheid zo lang mogelijk te behouden, ondanks de slinkende voorraad.
Tijdens deze periode kunnen de cycli korter en onregelmatiger worden. Ovulaties vinden eerder plaats, soms al een paar dagen na de vorige cyclus. Dit overlappen van cycli kan leiden tot menstruatieproblemen, zoals:
- Verstoorde cycluslengte.
- Pijnlijke ovulaties.
- Hevige menstruaties.
Het lichaam compenseert deze hormonale veranderingen door minder antimülleriaans hormoon (AMH) en inhibine te produceren, die normaal gesproken de follikelrijping reguleren. Hierdoor neemt de productie van follikelstimulerend hormoon (FSH) door de hypofyse toe. Dit veroorzaakt merkbare veranderingen in je cyclus en je algehele hormonale balans.
Wanneer de voorraad follikels uiteindelijk uitgeput raakt, stopt de cyclus volledig. Je bent officieel in de menopauze exact 12 maanden na je laatste menstruatie. Dit betekent echter niet dat je lichaam helemaal stopt met de aanmaak van hormonen. Andere systemen, zoals de bijnieren en vetweefsel, nemen deze rol gedeeltelijk over. Het benadrukt dat de menopauze meer is dan alleen de overgang in de eierstokken; het is een systemische verandering die het hele lichaam beïnvloedt. Voor en na de menopauze is er een periode van enkele jaren waarin de hormonen een nieuw evenwicht zoeken. deze periode wordt de overgang genoemd.
Menopauze begrijpen: meer dan alleen de eierstokken
Hoewel de eierstokken een centrale rol spelen, zijn ook andere organen betrokken bij de hormonale balans:
- Bijnieren: Produceren voorloophormonen die kunnen worden omgezet in oestrogeen.
- Vetweefsel: Produceert oestrogeen, vooral na de menopauze.
- Hersenen: Reguleren stemming, energie en cognitieve functies via hormonale signalen.
- Darmen: Helpen bij de uitscheiding en heropname van hormonen. Een verstoorde darmflora kan leiden tot een teveel of tekort aan oestrogenen.
Hormonen, waaronder oestrogenen, worden na gebruik in het lichaam door de lever inactief gemaakt om vervolgens te worden uitgescheiden. Dit gebeurt deels via de urine en deels via de gal. De gal vervoert deze hormonen naar de darmen, waar ze via de ontlasting worden uitgescheiden. Echter, in de darmen bevinden zich micro-organismen die deze geïnactiveerde hormonen opnieuw kunnen activeren. Dit gebeurt door een enzym genaamd beta-glucuronidase. Deze opnieuw geactiveerde hormonen kunnen terugkeren in de bloedbaan en opnieuw een rol spelen in het lichaam.
Als de samenstelling van de darmflora uit balans is (dysbiose), kan dit proces verstoord raken. Een verstoorde darmflora kan ervoor zorgen dat er te veel of juist te weinig oestrogenen opnieuw in de bloedbaan komen. Dit maakt duidelijk dat de darmgezondheid een cruciale rol speelt bij de hormoonbalans. Het belang van het zogeheten ‘estroboloom’ – de specifieke darmbacteriën die betrokken zijn bij het oestrogeenmetabolisme – wordt hierbij vaak onderschat. Regelmatig wordt bij hormonale klachten alleen gekeken naar de eierstokken of de lever, terwijl de oorzaak ook in de darmflora kan liggen.
Klachten tijdens de menopauze begrijpen
De hormonale veranderingen tijdens de menopauze veroorzaken een breed scala aan klachten. Veelvoorkomende symptomen zijn:
- Mentale klachten: Stemmingswisselingen, verminderde concentratie, geheugenproblemen, depressie en angstklachten.
- Fysieke klachten: Opvliegers, vaginale droogheid, droge huid, gewrichtspijn, hoofdpijn, vermoeidheid, haarstructuur veranderd (haarverlies, dunner wordende haarbos bijv), gewichtstoename en slaapproblemen. Maar ook bijvoorbeeld klachten van de urinewegen.
Mentale gezondheid en stemming
Estradiol heeft een belangrijke invloed op de hersenfunctie, met name op de serotonine-, dopamine- en glutamaathuishouding. Schommelingen en dalingen in estradiol kunnen leiden tot stemmingswisselingen en depressieve gevoelens.
Estradiol:
- Ondersteunt de receptorgevoeligheid voor 5-hydroxytryptofaan (5-HTP), de voorloper van serotonine.
- Remt de afbraak van serotonine door het MAO-enzym.
- Versterkt de signaaloverdracht van serotonine in de hersenen.
Progesteron speelt ook een cruciale rol in stressbestendigheid. Voldoende progesteronniveaus zijn geassocieerd met minder stress en een betere mentale gezondheid.
Verminderde concentratie en geheugen
Oestrogeen ondersteunt cognitieve functies zoals geheugen en concentratie. Een daling in oestrogeen kan deze processen verstoren. Daarnaast kunnen slaapproblemen door hormonale veranderingen bijdragen aan verminderde alertheid en geheugenproblemen overdag.
Slaapproblemen
Oestrogeen heeft een positief effect op de slaapkwaliteit. Verlaging van de oestrogeenspiegel kan gepaard gaan met daling van de melatonine spiegel. Oestrogeen bevordert de diepe slaap en REM-slaap, die essentieel zijn voor cognitieve functies, emotionele verwerking en neuroplasticiteit. Naarmate de oestrogeenspiegels dalen, vermindert de kwaliteit van de slaap, wat kan leiden tot vermoeidheid en stemmingswisselingen. Progesteron zorgt ervoor dat je slaperig wordt, makkelijker inslaapt en dieper slaapt.
Opvliegers
Opvliegers ontstaan door schommelingen in oestrogeen die de hypothalamus, het temperatuurregelcentrum van de hersenen, beïnvloeden. Bij een daling in oestrogeen stijgt de noradrenalineproductie, wat leidt tot verwarrende signalen over de lichaamstemperatuur. Dit kan resulteren in vasodilatatie (verwijding van bloedvaten) en symptomen zoals een plotselinge warmtegolf, zweten en roodheid.
Vaginale droogheid
Oestrogeen speelt een cruciale rol in het behouden van de dikte en elasticiteit van het vaginale weefsel. Een daling in oestrogeen kan leiden tot vaginale atrofie, droogheid en een verhoogd risico op infecties door veranderingen in de vaginale flora.
Libido verlaging
De afname van oestrogeen kan het libido verminderen. Vaginale droogheid, lichamelijke veranderingen en mentale uitdagingen zoals stress en slaapgebrek kunnen hier ook aan bijdragen.
Integrale richtlijnen tijdens de peri-menopauze
De overgang is een fase waarin vrouwen vaak behoefte hebben aan emotionele en fysieke ondersteuning. Enkele richtlijnen om deze levensfase beter door te komen zijn:
Gezonde voeding: Kies voor een gevarieerd dieet met veel groenten, fruit, gezonde vetten en voldoende eiwitten. Vermijd geraffineerde suikers en bewerkte voedingsmiddelen.
Beweging: Regelmatige lichaamsbeweging, met extra aandacht voor krachttraining, helpt spiermassa te behouden en verbetert de insulinegevoeligheid.
Ontspanning: Ontspanningstechnieken zoals meditatie, yoga of ademhalingsoefeningen kunnen stress verminderen.
Supplementen: Overweeg supplementen zoals vitamine D, magnesium vitamine k2 en calcium voor botgezondheid en hormonale ondersteuning.
Hervinden van je purpose: Gebruik deze levensfase als een kans voor persoonlijke groei. De overgang kan een periode zijn van jezelf weer herontdekking en nieuwe kansen creëren.
Fytotherapie: natuurlijke ondersteuning
Kruiden kunnen menopauzale klachten op natuurlijke wijze verlichten:
- Dong Quai: Ondersteunt de bloedcirculatie en ontspant spierweefsel.
- Rode Klaver: Verbetert de werking van progesteron.
- Echte Salie: Helpt bij opvliegers, angst en slaapproblemen.
- Maca: Verbetert stemming en cognitieve functies.
- Hop: Remt opvliegers en verbetert slaap.
Schakel altijd een orthomoleculair therapeut of hormoon coach in om je hierin goed te adviseren en ook welke merken en doseringen de beste zijn in jouw situatie.
Conclusie: Een nieuwe balans vinden
De overgangsjaren zijn een periode van transitie die veel veranderingen met zich meebrengt, zowel fysiek als emotioneel. Het is een levensfase waarin andere belangrijke verschuivingen vaak samenkomen: kinderen worden zelfstandig, ouders vragen meer zorg en aandacht, en op werkgebied kan het nodig zijn om na te denken over hoe je verder wilt. Dit alles kan gemengde gevoelens oproepen. Voor sommige vrouwen betekent het stoppen van de menstruatie een opluchting, terwijl anderen verdrietig kunnen zijn over het verlies van hun vruchtbaarheid.
Hoewel de menopauze uitdagingen met zich meebrengt, biedt deze fase ook kansen voor persoonlijke groei en balans. Door bewust te investeren in je leefstijl, voeding en mentale welzijn kun je klachten verminderen en sterker uit deze levensfase komen. Zie de menopauze niet als een einde, maar als een kans om te bloeien en je wijsheid te delen met de wereld.
Bronnen:
Genazzani, A. R., et al. (2007). “Effects of phytoestrogens on hot flushes and menopausal symptoms.” Gynecological Endocrinology.
Gordon, J. L., et al. (2015). “Menopause and the brain: Hormonal changes, neuropsychiatric consequences and implications for treatment.” Nature Reviews Endocrinology.
Utian, W. H. (2005). “Psychosocial and socioeconomic burden of vasomotor symptoms in menopause: A comprehensive review.” Health and Quality of Life Outcomes.
Chedraui, P., & Perez-Lopez, F. R. (2019). “Nutrition and health during mid-life: Searching for solutions and exploring new paths.” Climacteric.
Freedman, R. R. (2014). “Menopausal hot flashes: Mechanisms, endocrinology, treatment.” Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology.
Ravel, J., et al. (2011). “Vaginal microbiome of reproductive-age women.” Proceedings of the National Academy of Sciences.
